امام صادق می‌فرماید: «پرچمداران کفر در جنگ احد نُه نفر بودند که همه آن‌ها به دست علی به هلاکت رسیدند.خوابیدن علی در بستر پیامبر در لیله المبیت نشانی از خودگذشتگی و فداکاری آن حضرت است که در راه اعتلای اسلام از هیچ کوششی دریغ نکرد
بخشی از سیره اخلاقی امام علی(علیه السلام)
پی بردن به سیره کسانی که از نوادر عالم هستی‌اند، آن گونه که هست کار ساده‌ای نیست. شبلی شمیل می‌گوید: «علی(علیه السلام) پیشوای همه بشر است، شرق و غرب در گذشته و حال نظیر او را ندیده است.»[1] با این حال شمایی کلّی از ویژگی‌های علی را ترسیم می‌کنیم:
الف) علی و عدالت: ابن عبدالبرّ مالکی می‌نویسد: مالی نزد علی نمی‌آوردند مگر آن که بی‌درنگ آن را تقسیم می‌کرد و چیزی از آن را در بیت‌المال نمی‌گذاشت مگر آن که در آن روز مستحقّی نمی‌یافت و می‌فرمود: ای دنیا دیگری را فریب بده. هیچ چیزی برای خود از بیت‌المال بر نمی‌داشت و دور و نزدیک در نزد او یکسان بود و کسی را به امارت شهرها نمی‌گمارد مگر آن‌که از اهل دین و امانت باشد و هنگامی که گزارشی از خیانت کارگزارانش می‌رسید، به او نامه می‌نوشت و به دنبال آن ابلاغ می‌کرد، وقتی نامه‌ام به تو رسید آنچه در بیت‌المال است حفظ کن تا کسی را بفرستم که اموال را تسلیم او نمایی. سپس به آسمان نگاه می‌کرد و می‌گفت: «خدایا تو می‌دانی که من آن‌ها را دستور ندادم تا به بندگانت ستم کنند.»[2] ابن ابی الحدید معتزلی از فضیل نقل می‌کند که گفت: «مؤثرترین عاملی که مردم را از اطراف علی پراکنده نمود، عدالت او در تقسیم اموال بود، زیرا او اشراف را بر دیگران برتری نمی‌داد و همچون پادشاهان با سران قبایل ساخت و ساز نمی‌کرد و هیچ کس را با بیت‌المال به سوی خود جلب نمی‌کرد ولی معاویه برخلاف او مردم را با بیت‌المال جذب می‌کرد، لذا اینگونه افراد به سراغ معاویه می‌رفتند.[3]
ب) زهد علی علیه السلام : این اثیر می‌گوید: «ما از ترسیم زهد علی ناتوانیم»[4] علی آمد تا نظریه اسلام را در حکومت نشان دهد. او آمد تا نان جویی را که آردش به دست همسرش تهیه می‌شد بخورد و بر کیسه آن نان خشک مهر بزند و بگوید: من دوست ندارم از غذایی که نمی‌دانم چگونه تهیه شده بخورم و هرگز در قصرهای مجلل و باشکوه سکونت نکرد.[5] جرج جرداق می‌گوید: «آیا حکمرانی را سراغ دارید که از پوشیدن لباس نرم خودداری کند، زیرا که در گوشه و کنار کشور کسانی هستند که لباس زیر به تن دارند؟! و بیم داشته باشد از این که در همی پس‌انداز کند چون در بین مردم تهیدستان هستند و اگر نمی‌تواند گرسنگان را سیر کند خود نیز گرسنه بماندو حتی از فرزندان و اصحاب خود بخواهد که آن‌ها نیز گرسنه باشند.»[6]
ج) شجاعت و فداکاری: امام صادق می‌فرماید: «پرچمداران کفر در جنگ احد نُه نفر بودند که همه آن‌ها به دست علی به هلاکت رسیدند.خوابیدن علی در بستر پیامبر در لیله المبیت نشانی از خودگذشتگی و فداکاری آن حضرت است که در راه اعتلای اسلام از هیچ کوششی دریغ نکرد.
د) صبر و بردباری: زندگانی امام علی علیه السلام بعد از پیامبر را به دوره‌های زیر می‌توان تقسیم کرد:
1ـ دوره صبر و مدارا که 25 سال طول کشید. (از سال 11 هجری تا 35 هجری) 

2ـ دوره به قدرت رسیدن امام (چهار سال و نُه ماه).
بنابراین صبر و تحمل حضرت بسیار زیاد بوده است و با همین ویژگی توانسته از اسلام و مسلمین حفاظت نماید.
هـ) انفاق به فقرا و یتیمان: به اتفاق مفسران آیه 274 سوره بقره که می‌فرماید: «کسانی که اموال خود را (در راه فقرا) شب و روز پنهان و آشکار انفاق می‌کنند، درباره علی نازل شده است و آن حضرت پیوسته از یتیمان و مستمندان دستگیری می‌کرد و روح بزرگ و مهربان او تا پایان عمر از انفاق به فقرا لحظه‌ای آرام نگرفت. در این زمینه شواهد بسیاری موجود است.[7]
و) آزاد کردن بردگان: این کار از مستحبات مورد تأکید در اسلام است و از رسول اکرم روایت شده که فرمودند: «هر کس بنده مؤمنی را آزاد ساخت، خداوند عزیز جبّار در برابر هر عضوی از آن بنده عضوی از شخص آزاد کننده را از آتش جهنم آزاد می‌سازد.» [8]
علی در این زمینه نیز پیشگام بود و موفق شد از حاصل دسترنج خود (نه از بیت‌المال) هزار بنده را بخرد و آزاد سازد و امام صادق به این حقیقت گواهی داده است.[9]
پی نوشت ها :
[1] - جرج جرداق، الامام علی صوت العداله الانسانیه، ج 1، ص 7.
[2] - ناظم‌زاده قمی، اسغر، تجلی امامت، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، چاپ سوّم، ص 67.
[3] - ابن ابی الحدید، شرح نهج‌البلاغه، ج 2، ص 197.
[4] - ناظم‌زاده قمی، اصغر، همان، ص 66.
[5] - قطب محمد، العداله الاجتماعیه فی الاسلام.
[6] - جرداق، جرج، همان.
[7] - سبحانی، جعفر، فروغ ولایت، انتشارات صحیفه، ص 296.
[8] - کلینی، روضه کافی، ج 2، ص 181.
[9] - مجلسی محمد باقر، بحارالانوار ، ج 41، ص 43.